“Over wat zich nu afspeelt is verdriet, en er is verdriet over iets wat je helemaal nog niet kunt overzien.”

Jeroen Spitzenberger

“Muziek. Stilte. Slaap. Een goed gesprek. ‘Wat heb ik op dit moment nodig’, die vraag heb ik mij steeds voorgehouden.” Acteur Jeroen Spitzenberger vertelt over zijn rouw- en verlieservaring. Hij verloor zijn moeder. En hij schreef het theaterstuk Memento Mori (waarmee Jeroen samen met het New Rotterdam Jazz Orchestra toert door theaters in Nederland van 22.10.22 t/m 11.12.22), over het onderwerp dat hem al zijn hele leven fascineert: de dood.

Rouw laat zich niet organiseren

“Rouw is een proces, dat voortdurend in ontwikkeling is en vele vormen kent. Voor mij werkt het bijvoorbeeld niet zo, dat rouw een periode is van twintig dagen, vijftig dagen, honderd dagen, en dan is het klaar. Nee, het dringt zich in allemaal vormen aan je op of staat ineens weer voor je neus, ‘hé, ik ben er ook nog’. Rouw heeft ook te maken met acceptatie, wat al een stuk constructiever klinkt.

Er is een rouw die je verlamt en verdooft, en er is een rouw die maakt dat je je bewust wordt dat dit is hoe het blijkbaar werkt in het leven. Dat mensen kunnen wegvallen, dat het niet meer terug te draaien is en je daar, zo goed en kwaad als het gaat, een omgang mee moet vinden.

Foto: Anne van Zantwijk

Twee soorten verdriet

Rouw laat zich niet organiseren. Het verdriet dat ermee komt, kent zoveel kleuren. In verdriet zit van alles. Er zit onmacht in; ik zag het niet aankomen. Vragen komen op als, heb ik iets nagelaten, had ik iets anders moeten of kunnen doen?

Over wat zich nu afspeelt is verdriet, en er is verdriet over iets wat je helemaal nog niet kunt overzien. Dat verdriet heeft duidelijk te maken heeft met een soort van toekomst. Een toekomst waarin degene die is overleden geen plaats meer heeft, of althans niet meer fysiek aanwezig is.

Met je verdriet ben je ook een beetje aan het voorsorteren op dát verdriet, is mijn ervaring, op de rouw van de toekomst zeg maar. Omdat je denkt, alles wat ik vanaf nu doe en meemaak, daar is die persoon niet meer bij.

Appeltaart bakken

Ik heb mij steeds goed voorgehouden ‘wat heb ik op dit moment nodig’. Muziek en stilte. Slapen en af en toe een gesprek. En ook vooral de draad oppakken door weer dingen te gaan doen. Dat kunnen hele kleine dingen zijn, zoals een appeltaart bakken, een wandeling maken, de telefoon oppakken voor een gesprek, nieuw boek kopen.

Mijn ervaring is dat dit heel persoonlijk is en afhankelijk van het moment.

Ongemak

Als je verlies hebt meegemaakt, dan ben je volgens mij hartstikke sensitief. Je merkt ook onmiddellijk wanneer mensen ongemak hebben om erover te praten of niet bij machte zijn erover te praten. Of het gewoon niet willen. Dan bescherm je jezelf en de ander en begin je er niet over.

Maar zodra iemand wel open is over de dood en ook zijn of haar ervaring deelt, dan wordt het veel makkelijker en kan het heel troostend zijn. Je krijgt een gesprek, in plaats van dat je een vraag stelt en daar een antwoord op krijgt en het weer even stil is.

We willen allemaal een duidelijk verhaal hebben, misschien ook wel een duidelijk verhaal zijn.

Wanneer iemand overlijdt, en zeker als dat iemand is die heel nabij is, dan voelt het alsof jouw hele verhaal, het verhaal van wie jij bent en waar je voor staat, uit elkaar valt. Je voelt je versnipperd en probeert eigenlijk de boel weer te lijmen. Dat is mijn idee. Dan past het allemaal niet meer in jouw narratief.

Vrolijkheid over kleine dingen

De dood is in mijn leven een groot onderwerp waar ik me al van jongs af aan heel bewust van ben, dat het een gegeven is in het leven. Dood maakt deel uit van het menselijk bestaan en van de cyclus van de natuur. Ik zie mijzelf en ook degenen die ik liefheb, niet anders dan onderdeel van de natuur.

Daar hoort dus ook bij dat het op een gegeven moment ophoudt.

In mijn optiek zijn verdriet en het leven vieren daarom keerzijden van dezelfde medaille. Pijn gaat niet zonder plezier en plezier gaat niet zonder pijn. Alles is voortdurend in transitie.

Het soortelijk gewicht wordt juist ook bepaald door de gratie van het contrast. En alles verandert.

Elke boze bui die je hebt, elke emotie die je voelt, elke periode die je doormaakt, zal op een gegeven moment weer overgaan en in iets anders veranderen. Ik probeer me heel erg van die beweging bewust te zijn. Ja, er kunnen grote periodes van verdriet zijn. Periodes waarin je je onmachtig en onzeker voelt, maar daardoorheen gloort op een gegeven moment weer iets anders, namelijk perspectief, en ook vrolijkheid over kleine dingen.

Theater als ritueel

Je mens zijn houdt niet op, en mens zijn omvat heel veel. Je bent hartstikke in de rouw omdat net iemand gestorven is, maar hé, je betrapt jezelf erop dat je, na een dag of 3, laat het een week of iets langer zijn, weer lacht of zelf een grap initieert. Dat doet niks af aan je rouw, het betekent ook niet automatisch dat het beter gaat of voorbij is. Zo werkt het niet.

Theater kan een ideale vorm zijn om na te gaan denken over de dood of een gesprek te hebben met jezelf of met je naasten. Ik denk dat kunst en muziek, een mooi boek of een film, een vertelling, je kunnen helpen om bij aspecten van jezelf te komen die je nog niet kent, of bij onderwerpen waarvan je niet weet hoe je erover moet beginnen.

Ideale rouwervaring

Het theaterstuk Memento Mori komt voort uit een levenslange fascinatie voor dood en mijn gevoel dat dit onderwerp zich heel erg leent om een voorstelling over te maken. Ik zie theater als een ritueel. Een ritueel dat je veilig kunt ervaren, in het donker en wat troost kan bieden en wellicht wat inzicht kan geven. En ondertussen kun je ook nog wat om grapjes lachen, en in ons geval hele mooie muziek luisteren.

Dus je zou kunnen zeggen, dat Memento Mori voor mij een ideale rouwervaring is.”

Memento Mori was vorig jaar te zien in de Nederlandse theaters.

Deel ook jouw ervaringsverhaal