Verbinding vóór de dood

Het leven kan niet zonder de dood, vindt hij. Sterker nog, het besef dat de dingen tijdelijk zijn geeft het betekenis. Toch betekent dit bepaald niet dat Edzo Doeve, algemeen directeur van de coöperatie DELA, op de dood zit te wachten. ‘Je leeft één keer, máák er wat van. Nieuwsgierigheid is mijn grootste drijfveer. Een mens is nooit af. Je kunt altijd blijven leren en dingen over jezelf ontdekken.’ 

Verbinding door verhalen

Doeve gelooft sterk in de verbindende kracht van verhalen. ‘Verhalen brengen generaties bij elkaar en zorgen ervoor dat de rode draad van het leven niet verloren gaat. Zeker in de context van afscheid en overlijden is dit heel erg waardevol.’ De gedachte dat het niet alleen draait om afscheid nemen maar ook om dingen doorgeven, zit diep verankerd in DELA.

Doeve: ‘Onze reclamecampagnes zijn daarop gericht. In het verleden hadden we de campagnes ‘Waarom wachten met iets moois zeggen?’ en ‘Wat je achterlaat, is wat je doorgeeft.’ Onze huidige campagne gaat over de zeven liedjes van je leven. Er zit dus steeds dat gebaar van doorgeven in, vaak dus in de vorm van verhalen. Wederkerigheid is daarbij belangrijk. Degene die een verhaal achterlaat, doet het met liefde. Degene die achterblijft, kan de herinneringen koesteren. Dat is enorm troostrijk. Er is niks moeilijker dan een afscheid waarbij je niet met elkaar hebt kunnen delen wat je nog had willen delen.’

De dood in de samenleving

Verschillende partijen, waaronder ook Vereniging Yarden, hebben de wens om de dood beter bespreekbaar te maken. Daar is begin 2022 door SIRE zelfs campagne voor gevoerd. Doeve onderschrijft dit streven: ‘Een samenleving is gezonder naarmate men meer over de dood spreekt. Het is niet goed als de dingen die er toe doen onuitgesproken blijven.’

Tegelijkertijd vindt hij dat je het praten over de dood niet te veel moet opdringen. ‘Je moet accepteren dat er altijd een taboe op zal rusten. Het is ook te belastend om constant aan je eigen einde te worden herinnerd. Maar het is dus wel belangrijk om er op gezette tijden met elkaar over te praten.’ De mooiste uitvaarten zijn die waarbij de familie goed met de overledene erover gesproken heeft, vindt hij. ‘Want dan weet je wat hij of zij wenste en wilde overbrengen. En dat wat ertoe doet komt sneller boven water.’

DELA probeert al lang om de dood meer kleur te geven, bijvoorbeeld in de inrichting van haar faciliteiten met gloedvolle kleuren. ‘Vroeger leverde dat nogal eens gefronste wenkbrauwen op. Nu niet meer. De waardering voor onze dienstverlening en voor het werk van uitvaartprofessionals neemt toe. Maar het ongemak zal nooit helemaal verdwijnen.’

Doeve ziet dat mensen bewuster bezig zijn met de levensverhalen van overledenen. Daarvoor schakelen ze steeds vaker ritueel- of woorddienstbegeleiders in. ‘Maar of dat betekent dat men voor het overlijden meer over de dood praat? Dat durf ik niet te zeggen. Hoe dan ook is er nog een weg te gaan.’

Lessen uit de coronatijd

Volgens Doeve heeft de coronatijd DELA verschillende inzichten opgeleverd: ‘In praktisch opzicht het gebruik van techniek als bijvoorbeeld livestreams. Door corona is dit breed geaccepteerd geraakt. We willen dat vasthouden maar we merken dat mensen post-corona weer snel teruggrijpen op oude gebruiken.’ Verder is hij zich gaan realiseren dat Nederland een goed fijnmazig netwerk van crematoria en uitvaartcentra heeft. ‘Hierdoor hebben we heel veel dingen goed kunnen ondersteunen. Italiaanse toestanden, waarbij er onvoldoende capaciteit was om alle uitvaarten netjes te regelen, hebben we gelukkig kunnen vermijden.’

Het belang van rouwverwerking

Een andere les uit coronatijd is het belang van rouwverwerking, aldus Doeve. ‘We zijn nabestaanden achteraf gaan nabellen om te vragen hoe ze zo’n kleine uitvaart hadden ervaren en of ze nog ergens behoefte aan hadden. Toen bleek hoe fijn ze het vonden dat we bij ze terugkwamen en dat er ook na verloop van tijd nog aandacht was voor hun rouw. Als samenleving moeten we veel meer ruimte geven aan die behoefte.’

Voor de Vereniging Yarden ziet Doeve dan ook een belangrijke rol in het verzamelen en delen van expertise op dit gebied. ‘In de westerse wereld vinden dat het op een gegeven moment afgelopen moet zijn met die rouw. Maar zo werkt het niet. Het is aan de nabestaanden zélf om dit te bepalen. Gun ze hun rouw en gun het ze dat het aandacht krijgt, dat ze erop terug kunnen komen wanneer ze dat nodig hebben. Op dat vlak is nog een wereld te winnen en het zou mooi zijn als de Vereniging Yarden daar een voortrekker in kan zijn.’

Samen sterk

Doeve kijkt uit naar de integratie van Yarden in DELA die de komende tijd zijn beslag gaat krijgen. ‘Onze kracht als coöperatie heeft altijd gezeten in het feit dat vele kleintjes een sterk geheel vormen. Bovendien dwingt het samenbrengen van twee organisaties altijd tot opnieuw nadenken over hoe je jezelf stevig neerzet. Je wordt er extra volwassen van. Ik hoop dan ook dat het samengaan van Yarden met DELA leidt tot een verrijking en een versterking van wie wij zijn.’